Tuchtrecht: 5 lessen om te leren

Iedere tandarts die weleens met een tuchtrechtelijke procedure te maken heeft gehad, zal beamen dat de belasting en gevolgen ervan groot kunnen groot zijn. Zelfs in de wetenschap dat het tuchtrecht is bedoeld om de kwaliteit van zorg te bevorderen en te bewaken en om de patiënt te beschermen tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen van een zorgverlener. 

Een belangrijk uitgangspunt van het tuchtrecht is de lerende werking daarvan. Bij het beoordelen van een tuchtklacht wordt daarom gekeken of de tandarts bij het beroepsmatig handelen binnen de grenzen van een redelijke bekwame beroepsuitoefening is gebleven. Indien niet aan de beroepsnorm voldaan is, is in de uitspraak de lerende werking onderdeel van de beoordeling van de klacht.

Patiënt dient vaak meerdere klachten in

Als een patiënt ontevreden is over het handelen van de tandarts kan hij een tuchtklacht indienen bij een Regionaal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg (RTG). Daarvan zijn er 3: in Amsterdam, Zwolle en ‘s Hertogenbosch. 

Ook is er een Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg (CTG) dat hoger beroepzaken afhandelt. 

In het algemeen dient een patiënt meerdere klachten in een keer in, het betreft zelden een enkele klacht. 

In 2023 gingen de klachten met name over:

• onvolledige informatieplicht of dossiervoering;
• een verkeerde behandeling of onjuiste diagnose;
• het incorrect beëindigen van de behandelingsovereenkomst of
• onjuist factureren.

Daarnaast komen onheuse bejegening of het hebben van (andere) verwachtingen en wensen van de patiënt als klachten terug. 

Het vorderen van schadevergoeding of beschuldigen van strafbaar handelen horen niet in het tuchtrecht thuis.

Laat enige mate van zelfreflectie zien

Het is voor een tuchtcollege van belang dat een tandarts zich verantwoordt voor zijn handelen, zich transparant opstelt en enige mate van zelfreflectie laat zien. 

Als een aangeklaagde tandarts zich niet of nauwelijks toetsbaar opstelt – bijvoorbeeld door geen verweer te voeren tegen de klacht, niet op de zitting te verschijnen of geen blijk van zelfinzicht geeft over wat hij fout heeft gedaan en beter had kunnen doen – dan rekent een tuchtcollege dit de tandarts over het algemeen zwaar aan. 

Zo verklaarde een tuchtcollege de klacht van de patiënt die de tandarts arrogant en agressief gedrag verweet, als onweersproken gegrond toen de tandarts geen verweer voerde in de procedure en ook niet op de zitting verscheen. Deze tandarts kreeg de maatregel van een waarschuwing opgelegd.

Geef voldoende informatie!

Een belangrijk uitgangspunt van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) is dat de patiënt toestemming geeft voor het uitvoeren van een medische behandeling.

 Een patiënt kan pas toestemming geven voor die behandeling als hij voldoende is geïnformeerd (informed consent). 

Onder behandeling worden alle medische verrichtingen verstaan die de tandarts uitvoert, inclusief het voorgenomen onderzoek, de voorgestelde behandeling en de nazorg. 

Verifieer of de patiënt de informatie heeft begrepen

Volgens de WGBO moet de tandarts op een toegankelijke wijze bespreken en uitleggen wat de aard en het doel zijn van de behandeling, wat de diagnose en prognose zijn, welke risico’s aan een behandeling verbonden zijn en welke alternatieven er zijn. 

Verder is het van belang om te verifiëren of de patiënt de informatie over de behandeling heeft begrepen, vooral als de patiënt de Nederlandse taal slechts (zeer) beperkt beheerst. 

Leg informatie in het dossier vast

Het tuchtcollege geeft in een uitspraak een adequate uitleg over de informatieplicht met betrekking tot de gewenste behandeling, mogelijke alternatieven en – gelet op het risicoprofiel van de patiënt – uitleg over de risico’s van een gebitsbehandeling. 

Deze gegeven informatie dient naast de diagnose en de behandeling in het behandelplan c.q. dossier te worden vastgelegd. 

Een helder en volledig behandelplan maakt het voor een patiënt duidelijk wat hem te wachten staat en wat er van zowel de patiënt als de tandarts verwacht mag worden. 

Informed consent schriftelijk, digitaal of mondeling

Een informed consent voor akkoord kan op diverse manieren gegeven worden: schriftelijk, digitaal of mondeling met aantekening in het dossier, mits duidelijk is aangegeven waarvoor consent is verleend. 

Indien er geen toestemming gegeven is of onvoldoende blijkt dat de patiënt heeft begrepen welke behandeling hij zou ondergaan, is er geen sprake van een informed consent. 

Als tijdens de behandeling afgeweken wordt van het behandelplan zonder de patiënt hierover te informeren en toestemming te vragen, is er ook geen sprake van een informed consent.

Het dossier moet leesbaar, inzichtelijk en beschikbaar zijn

Zorgvuldige verslaglegging is van belang voor een goede hulpverlening. 

Dossiervoering mag beknopt zijn, maar moet leesbaar, inzichtelijk en beschikbaar zijn. Het CTG heeft al eens geoordeeld dat in het dossier duidelijk moet zijn wat er is besproken is, welke behandeling wordt of is uitgevoerd en op basis van welke gegevens. 

Bij een ingrijpende behandeling met een zeker risicoprofiel mag een uitgebreidere verslaglegging niet ontbreken en dienen in het dossier te worden opgenomen:

• welke alternatieven zijn overwogen;
• voor welke behandeling is gekozen en waarom;
• de risico’s;
• de planning van de behandeling;
• de begroting;
• een zorgplan en verslaglegging van het doel;
• de uitvoering en
•  het resultaat van de behandeling.

Wanneer de aantekeningen te summier zijn, bijvoorbeeld doordat bevindingen niet zijn vastgelegd en de verslaglegging over een behandeling en het verder te volgen beleid ontbreekt of verwijsbrieven niet in het dossier aanwezig zijn, kan een tuchtcollege oordelen dat de verslaglegging niet aan het hiervoor bedoelde minimum aan informatie voldoet en te summier is geweest. 

Het tuchtcollege heeft in een andere tuchtzaak geoordeeld dat niet kon worden vastgesteld dat er ondanks een aantekening in het dossier sprake was van een informed consent. Uit de summiere informatie in het dossier kon namelijk niet worden afgeleid wat de tandarts met de patiënt besproken heeft en waarmee deze heeft ingestemd. 

De richtlijn Patiëntendossier van de KNMT geeft inzicht waaraan het patiëntendossier moet voldoen.

De professionele standaard is leidend

In veel tuchtzaken gaat het volgens de patiënt om een verkeerde behandeling of onjuiste diagnose. Om te kunnen beoordelen of hier inderdaad sprake van is, bestaat een tuchtcollege naast juristen ook uit een aantal beroepsgenoten. Die kunnen tijdens de zitting gerichte medisch-technische vragen stellen aan de aangeklaagde tandarts over zijn handelen. Dit om te toetsen of dit handelen volgens de geldende beroepsnormen en professionele standaard is uitgevoerd.

Niet verantwoordelijk voor handelen van collega’s

Een tandarts is alleen tuchtrechtelijk verwijtbaar voor zijn eigen persoonlijk handelen, niet voor het handelen van collega’s. Dit betekent dat de tandarts zelf betrokken moet zijn geweest bij het verweten handelen. 

Bij de tuchtrechtelijke toetsing gaat het er niet om of dat handelen beter had gekund, maar of de beroepsbeoefenaar binnen de grenzen van een redelijk bekwame beroepsbeoefening is gebleven. Dit betekent dat achteraf verkregen kennis en wetenschap evenals het verdere beloop buiten beschouwing moet worden gelaten, aangezien de tandarts die wetenschap op het moment van zijn handelen ook niet had. 

Dat een tandarts beter anders had kunnen handelen, is niet altijd genoeg voor een tuchtrechtelijk verwijt. Indien blijkt dat de tandarts niet 'lege artis' heeft gehandeld en de behandeling niet heeft voldaan aan de te stellen eisen, kan het tuchtcollege van oordeel zijn dat de tandarts tekort is geschoten en een maatregel opleggen.

De regiebehandelaar is eindverantwoordelijk

Wanneer de tandarts als regiebehandelaar een deel van de behandeling uitbesteedt aan een derde – zoals een tandtechnicus voor de vervaardiging van een op maat gemaakte (nood)brugconstructie die deze de brug in opdracht van de tandarts als uitbestede handeling ook aanmeet, vervaardigt, past en aanbrengt bij de patiënt – is dit geen voorbehouden handeling die alleen door een tandarts kan worden verricht. 

De tandarts dient de patiënt hier wel over te informeren dat een deel van de behandeling door een derde wordt verricht, zodat de patiënt hier eventueel bezwaar tegen kan maken. 

De tandarts is en blijft als regiebehandelaar eindverantwoordelijk voor de gehele behandeling, met inbegrip van het werk dat de tandarts heeft uitbesteed aan derden.

Zorg voor een transparante begroting en facturatie

Een tandarts moet een patiënt tijdig en zorgvuldig informeren over de tarieven die voor prestaties in rekening worden gebracht. 

Een declaratie moet worden gespecifieerd overeenkomstig de Nza-prestatiebeschrijvingen en -coderingen in de van toepassing zijnde beleidsregels, waarbij in ieder geval duidelijk moet zijn op welke prestatie( s) (inclusief prestatiecode) de declaratie betrekking heeft, welk tarief de tandarts voor de gedeclareerde prestatie(s) hanteert en welk bedrag de tandarts voor materiaal- en/of techniekkosten en laboratoriumkosten per gedeclareerde prestatie hanteert. 

Wanneer blijkt dat er onnodige kosten in rekening zijn gebracht die niet terugkomen op de begroting of de factuur niet gecodeerd of gespecificeerd is zoals wettelijk verplicht en er hierdoor onjuist gedeclareerd is, kan dit leiden tot een gegronde klacht en een tuchtrechtelijk verwijt. 

Op Allesoverhetgebit.nl vind je uitgebreide informatie over de tariefcodes en de toepassing ervan bij diverse tandheelkundige behandelingen. Handig als naslagwerk én om patiënten naar te verwijzen.

Beëindigen behandelingsovereenkomst kan niet zomaar

Een behandelingsovereenkomst eenzijdig beëindigen kan niet zomaar. Een tandarts dient hier terughoudend mee om te gaan en rekening te houden met de gezondheidstoestand en afhankelijkheid van de patiënt. 

Op grond van de WGBO kan een tandarts een behandelingsovereenkomst alleen beëindigen als daar gewichtige redenen voor zijn. 

In de KNMT-handleiding ‘Niet-aangaan of beëindigen van een behandelingsovereenkomst’ staan voorbeelden van gewichtige redenen en de zorgvuldigheidseisen die in acht genomen dienen te worden. 

Zorgvuldigheid net zo belangrijk als gewichtige redenen

Uit de (tucht)rechtspraak blijkt dat die zorgvuldigheid minstens even belangrijk wordt gevonden als de gewichtige redenen om de overeenkomst te beëindigen. In een van de zaken is het tuchtcollege tot het oordeel gekomen dat een tandarts bij de beëindiging van de behandelingsovereenkomst verwijtbaar onzorgvuldig heeft gehandeld. 

Per brief heeft die tandarts de patiënt duidelijk verzocht om op zoek te gaan naar een andere tandarts. Uit de brief blijkt niet dat er onderzoek is gedaan naar de reden waarom de patiënt geen medewerking wilde verlenen aan een eerder onderzoek door de tandarts. Het tuchtcollege vindt het goed voorstelbaar dat de brief voor de patiënt uit de lucht kwam vallen. 

Uit het medisch dossier en de brief blijkt bovendien niet dat de patiënt is gewaarschuwd en of er is onderzocht of herstel in de relatie nog mogelijk is. Hiermee verwijst het tuchtcollege naar de zorgvuldigheidseisen, waaraan de tandarts deels geen invulling heeft gegeven.

Wees respectvol in de omgang

Als een tandarts een klacht krijgt over onheuse bejegening, beoordeelt het tuchtcollege of de grenzen van een bekwame en redelijke beroepsuitoefening zijn overschreden. De KNMT-gedragsregels voor tandartsen geven concreet aan welke gedragingen van een tandarts worden verwacht. Het tuchtcollege kan er weinig begrip voor opbrengen als er sprake is van intimiderend gedrag ten opzichte van een patiënt. 

Een voorbeeld uit een van de zaken is dat van de tandarts die dreigde al geplaatste elementen bij een patiënt te verwijderen als er niet zou worden betaald. Kennelijk heeft deze tandarts de impact die deze opmerking op de patiënt zou kunnen hebben verkeerd ingeschat. Het tuchtcollege in deze zaak heeft geoordeeld dat de tandarts op een onprofessionele en onbehoorlijke wijze met de patiënt heeft gecommuniceerd. 

Volgens de gedragsregels dient het uitgangspunt te zijn dat een tandarts in zijn relatie met de patiënt, met erkenning van beider eigen verantwoordelijkheid, zo goed mogelijk gestalte geeft aan een samenwerkingsrelatie die de bevordering van de mondgezondheid van de patiënt ten doel heeft. De tandarts dient zich professioneel te gedragen en respectvol om te gaan met de patiënt en zich te onthouden van ongewenst of grensoverschrijdend gedrag.

Soms heeft patiënt andere verwachtingen of wensen

Het is mogelijk dat een patiënt andere verwachtingen of wensen heeft over de behandeling. In het tuchtrecht wordt met verwachtingen over de behandeling meestal gedoeld op de verwachtingen ten aanzien van het resultaat/de gevolgen van een behandeling. 

De tandarts die handelt in afwijking van de wens van de patiënt, maar dit doet na een zorgvuldige afweging, handelt in principe niet tuchtrechtelijk verwijtbaar. In een uitspraak van een tuchtcollege waarin de patiënt last had van aanhoudende klachten door diepe pockets, is beoordeeld dat de tandarts op een adequate wijze opvolging heeft gegeven aan de klachten. 

Hij heeft de afweging gemaakt om de patiënt geen antibiotica voor te schrijven aangezien alleen een antibioticakuur het onderliggende probleem niet zou oplossen, maar de patiënt verwezen naar een parodontoloog. Het tuchtcollege heeft dit zorgvuldig geacht. Dat dit niet strookt met de wens van de patiënt maakt niet dat de tandarts nalatig heeft gehandeld.

Antwoord op veelgestelde vragen over tuchtrecht voor tandartsen

Dit artikel verscheen eerder in NT/Dentz 08/2024