Longarts Frank Borm: “Een aan vapen verslaafde tiener is een klant voor het leven”

U startte 'Vapen #jouwkeuze' met collega Danielle Cohen. Waarom? 

“Daniëlle is longpatholoog. Wij werken nauw samen in de diagnostiek en behandeling van longkanker. We doen samen ook veel wetenschappelijk onderzoek en hebben onder meer een beurs gekregen voor een liquid biopsy project, een nogal dure en 'fancy' medische techniek. Toen kwam bij ons een vraag op. 85 procent van onze patiënten rookt of heeft gerookt. Waarom werken wij als ziekenhuisartsen dan uitsluitend aan diagnostiek en behandeling, maar doen we niets aan preventie? In de eed van Hippocrates staat toch ook dat je waar je het kunt ook ziekten moet voorkomen? Toen dachten we: we moeten vooraan beginnen, bij vapende kinderen.”

Met de voor de hand liggende vervolgvraag: hoe ga je die bereiken?

“Precies. Wij wilden naar scholen toe om kinderen over vapen te vertellen. Maar hoe doe je dat? En wat heeft zin? We hebben, via collega’s en vrienden, onder leraren een enquête op LinkedIn uitgezet. 150 van hen verspreid over heel het land reageerden: gemiddeld vapet twintig procent van hun leerlingen, met uitschieters tot tachtig procent. Wat ze nodig hadden? Een lespakket dat kant-en-klaar is, kennis overbrengt en interactief is. En wat goed zou zijn: een witte jas in de klas om het verhaal kracht bij te zetten. Wij hebben bureau Wahoe in de arm genomen, dat educatieve lespakketten maakt. Ons pakket online gezet met een button voor een gratis download. En we dachten: we gaan af en toe een keer de klas in…”

Maar het liep anders?

“Dat kun je wel zeggen. Ik plaatste een post op LinkedIn naar aanleiding van mijn eerste vape-les. Die werd 1,2 miljoen keer bekeken. Met 15.000 likes en bijna 1.000 comments. Dat was eind 2023. Al snel waren we in de journaals van de NOS en RTL, inclusief een interview op NPO Radio 1. Binnen twee maanden kregen we honderden aanvragen van scholen voor gastlessen. 

Je wordt er onrustig van, kunt je slechter concentreren, slaapt slechter

Inmiddels hebben zich zo’n 750 artsen aangemeld, zijn er een kleine 1.000 lessen gegeven en is het lespakket 6.000 keer gedownload. Danielle wist 3 dames te vinden die zich als vrijwilliger gingen inzetten: zij nemen ons enorm veel werk uit handen. Nu we samenwerkingen zijn aangegaan met de Contribute Foundation (AFAS) en Gezondheidsfondsen voor Rookvrij kunnen we op professionele basis verder als bedrijfje.”

Dat duidt maar op één ding: urgentie. 

“Het heeft ons laten zien hoeveel mensen zich ernstige zorgen maken over de vape-epidemie onder scholieren. Want met zulke aantallen kun je gerust van een epidemie spreken. De bulk aan e-mails die we krijgen, bevestigt dat nog eens. En de cijfers zeggen genoeg. 1 op de 5 kinderen vapet, 2/3 van hen gaat later roken. Nog steeds rookt bijna een kwart van de volwassenen. Van alle bestaande kankergevallen wordt 30% veroorzaakt door roken. Hartziekten, dementie, sommige tandheelkundige problemen: voor het overgrote deel rookgerelateerd. En bijna 90% van mijn patiënten komt door roken bij mij terecht. Vrijwel allemaal zijn ze tussen hun 13e en 16e begonnen.” 

Die groep moet je dus zien te bereiken. Wat werkt daarvoor het best? 

“Wij zetten vooral in op de 1e en 2e klas van de middelbare school. En ook, zoals tandarts Yvonne Blok eerder beschreef, op groep 8 van de basisschool. Want ook daar wordt al gevapet. Maar vanaf hun 15e laten tieners zich nauwelijks nog beïnvloeden door ouders of leraren. Ze kijken vooral naar het gedrag van leeftijdsgenoten. 

Sowieso heeft wijzen op de gezondheidsgevaren over 30 jaar niet zoveel zin. Wij focussen in onze informatie echt op het nu. Op alle misinformatie over e-sigaretten. Op wat ze met je doen: je wordt er onrustig van, kunt je slechter concentreren, slaapt slechter – sommige kinderen moeten ’s nachts of tijdens de les op de wc vapen wegens nicotinetekort! – krijgt eerder last van angst en depressieve gevoelens. 

Zulke dingen herkennen kinderen bij zichzelf of van vrienden. En dan nog willen we niet voorschrijven wat tieners moeten doen – ze willen zelf beslissen. Vandaar 'Vapen #jouwkeuze'. Maar we maken ook duidelijk dat je, zo gauw je verslaafd bent gemaakt, helemaal geen keus meer hebt.” 

De e-sigaret werd destijds gelanceerd als de minder ongezonde variant van roken. Klopt dat helemaal niet? 

“De e-sigaret werd gepresenteerd om verstokte rokers te helpen om te stoppen. Het stoppen met roken lukt, maar wie overstapt op e-sigaretten komt daar dan weer niet vanaf. Want ook daar zit nicotine in die je vanwege de minder bittere nicotinezouten ook nog eens veel makkelijker binnenkrijgt. Je raakt er dus nog sneller verslaafd aan. 

De mensen die het lukt om ‘gewoon’ te stoppen met roken, hebben een veel betere kans helemaal van hun nicotineverslaving af te komen. Op een recent congres van de American Thoricic Society werd een omvangrijke studie uit Korea gepresenteerd, met miljoenen deelnemers. Die studie liet zien dat na vijf jaar e-sigaret de kans op longkanker nog steeds beduidend hoger is dan bij helemaal stoppen. 

Overigens rookt in Nederland 70% van de vapers óók sigaretten: ze combineren als 'dual users' het roken binnen en buiten.” 

Is het denkbaar dat de bedenkers van de e-sigaret wisten dat die niet zou doen wat zij beloofden? 

“Ik raad je aan op Netflix de documentaire ‘Big Vape, The Rise and Fall of Juul’ te kijken. Juul Labs lanceerde in 2005 een van de eerste e-sigaretten. Met als missie om de wereldwijd miljard rokers te laten stoppen met roken en een gezondere manier aan te bieden om nicotine binnen te krijgen. 

De ‘rook’ bestaat uit een combinatie van glycerol en propyleenglycol. Dit is de basis die functioneert als oplosmiddel voor de nicotine en smaakjes. De stofjes in die liquids zijn op zich niet schadelijk, we eten ze ook. Maar wat ermee gebeurt als je ze verhit tot 230 graden in een vape en ze vervolgens je longen ingaan, weten we nu steeds beter. 

Juul werd opgekocht door tabaksgigant Philip Morris, wat al veel protest opleverde. Vanaf toen ging Juul de e-sigaret volledig targeten op de jeugd. Daarna kwamen er ook andere vapes met meer verschillende smaakjes, filmpjes op TikTok, glitters, plaatjes van aliens et cetera. Je vindt op alle sociale media prachtige foto’s van jongens en meisjes die vapen. Het ging helemaal niet meer om die verstokte rokers. Het ging om de jeugd. Want hoe eerder je het puberbrein met nicotine vergiftigt, hoe effectiever. Een verslaafde tiener is een klant voor het leven. Juul werd door bezorgde ouders aangeklaagd, er werd geschikt voor honderden miljoenen. De Amerikaanse voedsel- en warenautoriteit FDA heeft de vaporizers van Juul in 2022 verboden.” 

Zijn er in ons land al maatregelen tegen vapen genomen? 

“De politiek beweegt wel, maar het gaat te langzaam. Per 1 januari van 2024 is er een verbod op smaakjes in vapes. En ze mogen niet verkocht worden onder de 18 jaar. Maar er is online enorm veel te krijgen. En daar is erg veel rotzooi bij, uit China bijvoorbeeld, waarbij alle voorschriften over onder meer de toegestane hoeveelheid nicotine volkomen genegeerd worden. 

Stoppen met roken heeft altijd zin

RTL Nieuws onderschepte een flink aantal vapes die rondgingen op middelbare scholen en liet ze onderzoeken door een gespecialiseerd laboratorium in Liverpool. Ze troffen onder andere lood aan. Dat zorgt voor een vertraagde hersenontwikkeling en een afname van je IQ. Ze vonden formaldehyde, een ontsmettingsmiddel dat je longcellen beschadigt en kankerverwekkend is. En in bijna de helft van de onderzochte vapes zat meer nicotine dan wettelijk toegestaan, soms met hoeveelheden van tweehonderd tot vierhonderd sigaretten. Op onze website waarschuwen wij kinderen voor een sluwe en dodelijke industrie. En dat zijn echt geen loze woorden.” 

Is het belangrijk dat juist artsen in de klas dat verhaal komen vertellen? 

“Wij denken van wel. We merken hoe belangrijk beeldvorming is. En dat naar 2 kanten. Op kinderen maakt een dokter gewoon meer indruk. We hebben onder die groep van 750 nog niet zo veel tandartsen, maar ook zij zijn meer dan welkom om zich aan te sluiten. 

Daarnaast hebben de visies van artsen duidelijk meer impact in de media. 

En wij mikken op een soort drietrapsraket: via breed gedragen maatschappelijke ongerustheid hopen we via de media uiteindelijk de politiek te bereiken. Van media-aandacht naar politieke daadkracht. We hebben bijvoorbeeld inmiddels een beleidsmedewerker van BBB op bezoek gehad. En er is al een Tweede Kamerlid mee geweest naar een gastles.” 

Tandarts Yvonne Blok geeft tandartsen mee altijd te vragen naar rookgewoontes en ook stopadvies te geven. 

“Voor stopadvies moeten patiënten wel openstaan, anders werkt het mogelijk averechts. Ik begin meestal het gesprek met de vraag of de patiënt erover wil praten. Vaak krijg ik nee als antwoord. Dan vraag ik of ik er een volgende keer op terug mag komen. Of er iets over mag vertellen. Aftasten dus, in plaats van met het vingertje wijzen. Maar naar rookgedrag kun je altijd vragen. In mijn vak is dat helemaal van belang, want rokers en niet-rokers krijgen een ander soort longkanker. Diagnostiek en behandeling verschillen dus: immuuntherapie werkt niet bij nooit-rokers.” 

Heeft stoppen altijd zin, ook voor een al decennialang verstokte roker? 

“Daar kan ik heel duidelijk over zijn: stoppen met roken heeft altijd zin. Zo slaan bepaalde behandelingen beter aan. Door roken gaan kleine bloedvaatjes dichtzitten, waardoor behandelingen minder goed op de juiste plek komen. Bij operaties geeft roken een veel hoger risico op infecties, nabloedingen en vertraging in het genezingsproces. Dat geldt uiteraard ook in het hele mondgebied. Stop liefst weken vóór een operatie, een periode van 3 weken heeft al een positief effect. Daarnaast gaat het risico op hart- en vaatziekten al na 2 jaar duidelijk omlaag, het risico op longkanker na 5 jaar.” 

Hoe gaat het feitelijk met het roken in ons land? 

“Er zijn echt zinnige stappen gezet richting een rookvrije generatie. Maar dat proces is min of meer tot stilstand gekomen. Het aantal rokers in Nederland blijft steken op zo’n 20%. Vapen is echter uit het niets omhooggeschoten. Volgens cijfers over 2023 van het Trimbos Instituut vapet 23% van de jeugd wel eens. 

Het is goed dat een burgerinitiatief als Nicotinee binnen korte tijd meer dan 44.000 handtekeningen verzamelde en daarmee op de agenda van de vaste Kamercommissie van VWS belandt. Wij staan nauw in contact met Wanda de Kanter en met organisaties als 'artsenslaanalarm'. Recent is het voorlichtings- en lesmateriaal van 'Vapen #jouwkeuze' vernieuwd. Ook plannen we acties om de urgentie van het probleem in de picture te houden. Dit voor maatschappelijk draagvlak voor politieke veranderingen. 

Zo lang vapen en roken niet stopt, stoppen wij ook niet.” 

Dit artikel is eerder gepubliceerd in NT/Dentz 05/2024