Vapen en de relatie tot mondgezondheid

2024, de zoete damp van e-sigaretten is niet meer weg te denken uit het straatbeeld. Steeds meer mensen vapen en het lijkt wel of gebruikers steeds jonger zijn. Nu daardoor ook tandartsen meer en meer met vapende patiënten te maken krijgen, is het belangrijk dat zij op de hoogte zijn van de mogelijke orale gevolgen van roken via een e-sigaret.

Gebruik in cijfers

Oorspronkelijk was de e-sigaret bedoeld ter ondersteuning bij het stoppen met roken. Inmiddels zijn er steeds meer aanwijzingen dat de e-sigaret juist een opstap vormt naar tabakssigaretten. Jongeren vinden vooral de vele zoete smaakjes aantrekkelijk. In 2023 gaf 21,7 procent van de jongeren tussen de twaalf en 25 jaar aan het afgelopen jaar een e-sigaret te hebben gebruikt in. In een online vragenlijst van NOS Stories zeiden meer dan drieduizend van de zesduizend minderjarigen wel eens gevaped te hebben of dit regelmatig te doen. Opvallend: 240 van die jongeren waren twaalf jaar of jonger.

Werking van de e-sigaret

De e-sigaret is een elektronisch apparaat waarin een vloeistof, met of zonder nicotine, kan worden verdampt. Elke e-sigaret bestaat uit drie onderdelen: een batterij, een verwarmingselement en een cartridge met e-vloeistof. Het verwarmingselement verwarmt de cartridge, de e-vloeistof verdampt door de opwarming en de gebruiker inhaleert vervolgens de aerosol. De basis van de e-vloeistof bestaat uit dragerstoffen. De meest gebruikte dragerstoffen zijn de propyleenglycol en glycerol, in verschillende verhoudingen. De dragerstoffen produceren de aerosol. Nicotine en smaakstoffen worden hierin opgelost. Om de vloeistof zijn zoete smaak te geven worden sucrose of sucralose toegevoegd. Ethylmaltol zorgt voor een zoete geur.

In verschillende nicotinegehaltes verkrijgbaar

De meeste e-sigaretvloeistoffen bevatten nicotine, een zeer verslavende stof. E-sigaretvloeistoffen zijn verkrijgbaar in verschillende nicotinegehaltes. In de Europese Unie (EU) is de maximaal toegestane hoeveelheid nicotine in e-vloeistof twintig milligram per milliliter, oftewel twee procent. Wegwerp Vapes mogen een volume van maximaal twee milliliter bevatten. Deze hoeveelheid is goed voor ongeveer zeshonderd ‘puffs’ en bevat evenveel nicotine als één pakje van twintig sigaretten. De traditionele vorm van nicotine die door gebruikers als hard en bitter wordt ervaren is freebase nicotine. In nieuwere e-vloeistoffen worden nicotinezouten gebruikt. Die zijn minder scherp van smaak en daardoor gemakkelijker te inhaleren, zeker voor onervaren nicotinegebruikers. E-vloeistoffen met nicotinezouten hebben vaker een fruitof zoete smaak dan e-vloeistoffen met freebase nicotine. Ook worden nicotinezouten sneller in het bloed opgenomen dan freebase nicotine. Daardoor veroorzaken ze hoge pieken in het nicotinepeil. Hierdoor zijn e-sigaretten met nicotinezouten mogelijk verslavender dan tabakssigaretten.

Ondanks verbod niet moeilijk te verkrijgen

Verschillende internationale studies hebben aangetoond dat de hoeveelheid op de verpakking genoemde bestanddelen en nicotineconcentraties aanzienlijk kunnen verschillen van de werkelijke inhoud. In sommige gevallen is zelfs nicotine gedetecteerd in e-vloeistoffen die volgens de verpakking nicotinevrij zijn. Dit betrof zowel kleine hoeveelheden nicotine als gemeten van twintig milligram per milliliter.

Ondanks het verbod op de online verkoop van rookwaren, sinds juli 2023, het verbod op smaakjes (sinds 1 januari 2024) en de al veel langer bekende leeftijdsgrens (18+ jaar) is het voor jongeren niet moeilijk om via sociale media en Chinese webwinkels aan vapes te komen. Producten van buiten de EU bevatten soms nog veel meer nicotine dan hier is toegestaan. 

Effecten van vapen in de mond

Vapes en sigaretten worden door een groot deel van de gebruikers door elkaar gebruikt. Ongeveer zeventig procent van de vapers rookt ook tabakssigaretten. Weliswaar verschillen de lichamelijke gevolgen van vapen en sigaretten enigszins van elkaar, maar net als bij roken leidt vapen tot een verandering van de mondflora. Het microbioom van vapers verschilt significant van dat van sigarettenrokers en van een gezonde controle groep. Het effect van vapes op de parodontale weefsels lijkt vergelijkbaar met het effect van sigaretten.

Bij gebruikers van e-sigaretten is het cariës-risico verhoogd.  Sommige vapeformules zijn namelijk erg cariogeen, vooral die met zoete smaakjes. Blootstelling aan damp met een smaakje leidt tot een grotere afname in hardheid van het glazuur in vergelijking met damp zonder smaak.

Dit lijkt een open deur maar toch zijn de zoete stoffen niet het enige probleem. E-vloeistoffen, vooral met glycerol, hebben een hoge viscositeit. De aerosol die ontstaat bij verdamping slaat neer op de oppervlakken in de mondholte. Aerosolen uit een vape bevorderen de groei en de adhesie van onder andere Mutans Streptokokken en Candida Albicans. Ook zorgen ze voor meer plaque-accumulatie. Het percentage vapers is het hoogst in de leeftijdscategorie vijftien tot zeventien jaar, maar de jongste gebruikers waren zelfs jonger dan twaalf jaar. Dus zeker bij tieners met veel cariës is een vraag naar middelengebruik geïndiceerd. De verhoogde risico’s op verschillende mondproblemen rechtvaardigen overigens een routinematige vraag aan alle patiënten over vapen in de anamnese. 

Stopadvies: waarom?

Over de langetermijnrisico’s van vapen is nog maar weinig bekend, maar dat een nicotineverslaving niet goed is voor de (mond)gezondheid moge duidelijk zijn. Of een mondzorgprofessional de aangewezen persoon is om een stopadvies te geven, is echter niet voor iedereen vanzelfsprekend. Echter, veel zorgverleners denken ten onrechte dat patiënten niet gemotiveerd zijn om het gesprek over roken aan te gaan. Onderzoek wijst uit dat patiënten juist verwachten dat een zorgverlener (ongevraagd) advies geeft over stoppen met roken. Slechts één op de tien patiënten die roken vindt dat een zorgverlener niet de aangewezen persoon is om een rookstopadvies te geven. Daar staat tegenover dat liefst 72 procent vindt dat zij hulp verdienen bij het stoppen met roken.

Ook is het krijgen van een stopadvies van een arts of andere deskundige een belangrijke motivator voor mensen om te stoppen met roken. Uit cijfers van het CBS blijkt dat 75 procent van de serieuze stoppogingen is gedaan op advies van een (tand)arts. Daarnaast zorgt een stopadvies door medisch professional ervoor dat meer patiënten op de lange termijn succesvol stoppen met roken.

Een systematische review over stoppen met e-sigaretgebruik vond dat jongeren over het algemeen een hoge intentie hadden om te stoppen met e-sigaretten waar de resultaten voor volwassenen gemengd waren. Terwijl volwassenen gemotiveerd waren wegens de kosten en psychologische factoren zoals spanning en vertrouwen in eigenvermogen, waren jongeren vooral gemotiveerd om te stoppen voor hun gezondheid. Daarmee is een advies van een (mond)zorgverlener bij jongeren mogelijk nóg effectiever dan bij volwassenen. Door te zwijgen, laat de zorgverlener dus een enorm potentieel liggen. Wat voor het geven van een stoppen-met-roken-advies door juist een mondzorgverlener pleit, is dat tieners zonder gezondheidsklachten niet vaak door andere zorgverleners worden gezien.

Stopadvies: hoe?

Als je de Very Brief Advice-methode (VBA) gebruikt, hoeft het geven van een stopadvies je niet veel tijd te kosten. De methode bestaat uit drie simpele stappen: vraag, vertel en verwijs. Je vraagt of iemand rookt of vapet, laat weten dat er hulp bestaat om te stoppen en vervolgens verwijs je de patiënt eventueel door.’ Dit kan via de huisarts die verwijst naar een stoppen-met-rokenconsulent of een rookstop polikliniek. De kosten daarvan worden meestal door de zorgverzekeraar vergoed.

Dit artikel verscheen eerder in NT/Dentz 04/2024