Een dubbele tandenrij. Is dat erg?
In de mondzorgpraktijk komt regelmatig de vraag van ouders voorbij: ‘er zijn nieuwe tanden doorgebroken, maar de oude zijn er nog niet uit, is dat erg?’. In de mond zie je dan, meestal in de onderkaak, één of twee blijvende ondertanden doorgebroken achter de al dan niet los zittende melkondertanden.
Soms onvoldoende ruimte in de kaak
Als een kind geboren wordt zijn de blijvende tanden in aanleg al aanwezig. Die liggen als het ware een beetje ‘opgepropt’ klaar in de kaak en ontwikkelen zich tot het moment van doorbraak. Je kan je voorstellen dat het een beetje dringen is in de kaak. Idealiter liggen de nieuwe tanden precies onder de wortels van de melktanden en lossen ze tijdens hun doorbraak de wortels van de melktanden op. De blijvende tanden breken dan door zodra de melktanden eruit zijn geduwd. Echter, soms is de kaak wat smal en is er recht onder de melktanden onvoldoende ruimte om recht naar boven door te breken. Met name de blijvende ondertanden hebben dan de neiging om aan de tongkant door te breken. Dit resulteert dan in een tijdelijke dubbele tandenrij.
Aanmoedigen van wiebelen melktanden
Aan een dubbele tandenrij hoef je bijna nooit actief iets te doen. Meestal gaan de melktanden alsnog los zitten (de tong duwt de blijvende tanden naar voren en dan lossen de melktanden alsnog op). Actief verwijderen van deze melktanden (met verdoving) door de tandarts is niet prettig en wil je zoveel mogelijk voorkomen. Het aanmoedigen van wiebelen aan de melktanden door het kind zelf is de aangewezen methode.
Goed blijven poetsen
Als de mondhygiëne van kinderen slecht is (in het algemeen of omdat er niet meer gepoetst wordt omdat er tanden los zitten) is het wiebelen aan tanden vaak gevoelig. De tanden worden dan door ontstoken tandvlees bewogen en dat doet zeer. Het is daarom belangrijk dat ouders en kinderen ook tijdens het wisselen goed (blijven) poetsen.
Risico door afwijkende mondgewoonten
Het risico op het ontstaan van een ‘dubbele tandenrij’ is groter wanneer er sprake is van afwijkende mondgewoonten. Afwijkende mondgewoonten, zoals speengebruik, duimen, tongpersen en afwijkende slikgewoonten zorgen voor smalle kaken en daarin is minder ruimte voor de blijvende tanden. Het afwennen van deze gewoonten is ook daarom belangrijk. Zie ook een eerdere bijdrage over de gevaren van speengebruik.
Stel jouw vraag aan de kindertandarts
Heb je ook een vraag voor de kindertandarts? Stel je vraag en wie weet wordt jouw vraag beantwoord in de volgende editie van de nieuwsbrief 'Mondzorg en jeugd'.
Speciaal voor mensen die werken in de jeugdgezondheidszorg en openbare gezondheidszorg brengt de KNMT de nieuwsbrief ‘Mondgezondheid jeugd’ uit. De vereniging wil zo ontwikkelingen in de mondzorg voor kinderen op een laagdrempelige manier onder de aandacht brengen van deze groep zorgprofessionals.
Welke tandenborstel kies je voor je kind?
In winkels en met name op het internet wemelt het ervan: tandenborstels die je beloven je gebit schoon te maken met zo min mogelijk inspanning. Het klinkt ouders, die het druk hebben met werk en het soms lastig vinden hun kroost goed te poetsen, als muziek in de oren. Het is als ouder echter moeilijk om te beoordelen of de borstels ook doen wat de reclameslogans beloven.
Als ouder of verzorger napoetsen
Er is een uitgebreid aanbod aan 'normale' hand- en elektrische tandenborstels. Zowel met een hand- als een elektrische borstel kan de tandplak goed verwijderd worden. Bij beiden is het advies om kinderen tot 11 jaar niet zelfstandig te laten poetsen maar om ouders of verzorgers dagelijks te laten poetsen bij het kind. Uiteraard moet het kind ook gelegenheid krijgen om zelf vaardigheid in het tandenpoetsen te ontwikkelen. Dat kan door ze eerst zelf te laten poetsen en als ouder of verzorger vervolgens na te poetsen.
Kies voor een kleine borstelkop
Wanneer je kiest voor een handtandenborstel dan is het belangrijk om een borstel te kiezen met een kleine borstelkop die het mogelijk maakt om ook de lastige plekken in de mond te bereiken. Verder is het goed om erop te letten dat het handvat van de handborstel groot genoeg is voor een volwassen hand. Er zijn ook veel borstels te koop met een speciaal kinderhandvat of een rond handvat, speciaal voor heel kleine kinderen. Deze zijn echter niet geschikt om ouders/verzorgers te laten na poetsen.
Wennen aan mondverzorging
Voor baby’s is er ook een zogenaamde vingertandenborstel verkrijgbaar. Deze is meestal gemaakt van siliconen en heeft vooral als doel om te wennen aan mondverzorging. Voor het goed reinigen van de elementen is deze niet geschikt en is het aan te raden om een gewone handtandenborstel voor baby’s te gebruiken met zeer zachte borstelharen.
Extreem gevoelige kinderen
Bij kinderen die extreem gevoelig zijn in het mondgebied en door bijvoorbeeld autisme of een verstandelijke beperking het poetsen nauwelijks toelaten, kan soms het gebruik van een handtandenborstel waarbij aan 3 kanten van de kop borstelharen zijn bevestigd uitkomst bieden om de kiezen te poetsen. Deze borstel is zowel voor het melkgebit als voor blijvende elementen verkrijgbaar, maar is minder geschikt om de voortanden te poetsen.
Grote keuze aan elektrische tandenborstels
Ook bij de elektrische tandenborstel is er een enorm aanbod: zowel in de winkel als online. Bij deze borstels is er ook een grote variatie in kwaliteit en prijs. Voor de consument is het lastig om te bepalen welke elektrische tandenborstel effectief plak verwijdert en welke niet. Sommige elektrische borstels zijn eigenlijk meer een handborstel met trilfunctie. Het algemene advies bij de aanschaf van een elektrische tandenborstel is om te kiezen voor een oplaadbare variant. Deze zijn meestal wat 'krachtiger' dan elektrische tandenborstels op batterijen.
U-vormige tandenborstel
Online is ook een heel bijzondere elektrische tandenborstel verkrijgbaar: een soort U-vormige tandenborstel die je in zijn geheel als een soort bitje in de mond stopt en daarna heen en weer beweegt in de mond. Deze borstels beschikken meestal niet over borstelhaartjes maar over siliconen nopjes. Ze zijn niet diep genoeg en de boogvorm past vrijwel nooit om een (kinder) gebit. Het idee is dat je op deze manier in ongeveer 30 seconden zowel de tanden en kiezen van de boven- als de onderkaak schoon maakt. Dit type tandenborstel is er ook in een handversie. Zowel bij de manuele als de elektrische versie lukt het echter niet om de plak goed te verwijderen.
Puck van Meurs, tandarts-pedodontoloog
Is een speen slecht voor het gebit?
Het gebruik van een speen (als deze niet in stroop of honing wordt gedoopt) is niet direct slecht voor tanden en kiezen als je daarbij denkt aan gaatjes. Er zijn echter heel veel redenen om het gebruik van een speen af te raden. Het gebruik van een speen leidt tot verkeerde mond- en tonggewoonten. Deze gewoonten zijn schadelijk voor de kaakgroei en algehele ontwikkeling van een kind.
Toekomstig ruimtegebrek voor tanden en kiezen
Als kinderen op een speen zuigen, wordt de tong in de mondbodem gedrukt. Voor een goede ontwikkeling van de kaken hoort de tong in rust (als je niet eet en drinkt) met de punt achter de voortanden te liggen, en de rest van de tong tegen het gehemelte. Dat lukt niet als er een speen tussen zit.
Als de tong in de bovenkaak ligt, groeit de bovenkaak door de druk van de tong in de breedte. Bij kinderen die veelvuldig een speen gebruiken blijft die bovenkaak door de lage tongligging te smal. Ook de wangspieren die door het zuigen overontwikkeld zijn geraakt kunnen de kaken smal houden. Hierdoor ontstaat in de toekomst ruimtegebrek voor tanden en kiezen.
Kans op mondademen
Als de speen ’s nachts uit de mond valt, blijft de mond vaak open hangen. De kans is groot dat kinderen dan ook door hun mond gaan ademen en niet meer door hun neus. Dat is niet alleen slecht voor de kaakontwikkeling.
Mondademen vergroot de kans op snurken en het ontwikkelen van slaapapneu waarmee ook het risico op hart- en vaatziekten toeneemt. De kwaliteit van slapen wordt minder, waardoor kinderen minder uitrusten en daardoor concentratieproblemen en er zelfs leer- of gedragsproblemen kunnen ontstaan. Ook zijn er aanwijzingen dat kinderen die door hun mond ademen minder snel ’s nachts zindelijk worden.
Grotere kans op gaatjes
De kans op gaatjes wordt groter. De tong heeft een zelfreinigend vermogen en kan gedeeltelijk tandplak verwijderen. Als de tong minder ruimte heeft en als de motoriek van de tong door het gebruik van de speen achterblijft, gebeurt het reinigen minder goed en wordt de kans op gaatjes groter.
Kinderen met mondademhaling hebben een drogere mond en ook dat kan de kans op gaatjes vergroten. Speeksel reguleert de zuurgraad van de mond. Als er te weinig speeksel is wordt de kans op gaatjes ook groter.
Afwijkend slikpatroon en lispelen
De speen kan ook zorgen voor een afwijkend slikpatroon. Als je slikt gaat de tong omhoog. Door langdurig speengebruik kan een kind met de tong naar voren gaan slikken. Hierbij komt de tong tegen of tussen de tanden tijdens het slikken en soms ook tijdens praten. Kinderen gaan dan lispelen.
Gewoonte veranderen is moeilijk
Het is een hele opgave om mondademen en een verkeerde positie van de tong in rust, tijdens slikken en tijdens spreken af te leren. Een logopedist kan dit begeleiden, maar het vergt heel veel inspanning van kind en ouders om door middel van oefeningen deze gewoonten te veranderen.
Stop met speen vóór eerste verjaardag
Het advies is daarom het gebruik van een speen voor de eerste verjaardag te stoppen. Dit is ook een goed moment om niet meer uit een fles te drinken, maar uit een beker. Aan het einde van het eerste levensjaar verandert de zuigbehoefte die baby’s hebben in een gewoonte.
Janneke Krikken, tandarts-pedodontoloog, en Miranda van den Berkt, logopedist
Welke tandpasta is het meest geschikt voor een kind?
Het is verstandig voor kinderen een fluoridehoudende tandpasta te adviseren uit een tube met de juiste hoeveelheid fluoride, die per leeftijdsgroep verschilt. Hieronder wordt dit verder uitgelegd.
Basisadvies mondhygiëne
Gaatjes ontstaan als er tandplak op de tanden aanwezig is. Door de tanden en kiezen van een kind goed te poetsen kun je deze tandplak verwijderen en daarmee gaatjes voorkomen. Het Ivoren Kruis heeft hiervoor in het basisadvies cariëspreventie het volgende advies opgenomen:
Basisadvies Mondhygiëne:
- Poets de tanden en kiezen 2x per dag 2 minuten met de juiste fluoridetandpasta, afhankelijk van de leeftijd.
- Kinderen van 0 en 1 jaar: 1x per dag tandenpoetsen met fluoridepeutertandpasta.
- Adviseer ouders of verzorgers om de tanden van kinderen tot ongeveer 10 jaar (’s avonds)(na) te poetsen.
Basisadvies Fluoride
- Kinderen van 0 en 1 jaar: vanaf het doorbreken van de eerste tand 1x per dag poetsen met fluoridepeutertandpasta (500-750 ppm fluoride).
- Kinderen van 2, 3 en 4 jaar: 2x per dag poetsen met fluoridepeutertandpasta (500-750 pp, fluoride).
- Kinderen van 5 jaar en ouder: 2x per dag poetsen met fluoridetandpasta (1.000-1.500 ppm fluoride). Dit kan een junior-, kinder-, of een tandpasta voor volwassenen zijn.
- Voor alle leeftijden: raadpleeg voor alle andere vormen van fluoridegebruik de tandarts of mondhygiënist.
Werking fluoride
Fluoride beschermt tanden en kiezen en helpt gaatjes voorkomen. Fluoridetandpasta helpt tanden sterk te houden en zorgt voor het voorkomen van cariës omdat het glazuur minder snel oplosbaar wordt. Hierdoor is het gebit beter beschermd tegen zuren en suikers waardoor er minder kans is op gaatjes. Fluoride is een stofje (mineraal) dat van nature voorkomt in de tanden en botten van mensen, in de zee, maar ook in verschillende voedingsmiddelen, zoals thee.
Er is vele jaren onderzoek gedaan naar de effectiviteit van verschillende vormen van fluoride in tandpasta. De fluoride moet namelijk uit de tandpasta in bruikbare vorm en voldoende hoge concentratie in de mond komen binnen de voorgestelde poetstijd van 2 minuten.
Tandpasta in tabletvorm
Momenteel komen er tandpasta’s op de markt in tabletvorm. Deze tandpastatabletten worden voornamelijk geproduceerd vanuit milieubewust oogpunt, namelijk minder plastic afval van tandpastatubes. Tandpastatabletten hebben een aantal voordelen. Ze zouden beter voor het milieu zijn, ze zijn makkelijk mee te nemen op reis, je voorkomt geklieder met tandpasta in de badkamer en ze bevatten veelal natuurlijke ingrediënten. Ze hebben echter ook een aantal belangrijke nadelen. Er is (nog te) weinig onderzoek gedaan naar het vrijkomen van de fluoride uit deze tabletten, de meeste van deze tabletten bevatten géén fluoride en ze zijn (nog) erg kostbaar. Omdat de tabletten klein zijn, zijn ze niet geschikt voor kleine kinderen omdat ze gevaar op verstikking kunnen opleveren.
Een milieubewust alternatief voor tandpastatabletten is tandpasta in biologisch afbreekbare tubes. Een aantal merken brengt deze tubes al op de markt.
Janneke Krikken, tandarts-pedodontoloog
Kindermondzorgcentrum Snoet Amsterdam
Vanaf welke leeftijd mogen kinderen poetsen met een elektrische tandenborstel?
Het basisadvies cariëspreventie van het Ivoren Kruis geeft aan dat ouders vanaf het eerste tandje tot de 2de verjaardag van hun kind 1 keer per dag de tanden moeten poetsen met fluoride tandpasta.
Vanaf de 2e verjaardag geeft het advies aan 2 keer per dag te poetsen met fluoridetandpasta.
Het maakt daarbij niet uit of ouders daarvoor een elektrische tandenborstel gebruiken of een handtandenborstel. Poetsen met een elektrische tandenborstel is voor ouders eenvoudiger omdat ze zich kunnen concentreren op de juiste plaatsing van de borstel op het tandoppervlak en de borstel de poetsbeweging automatisch maakt.
In de instructie van de meeste elektrische tandenborstels staat aangegeven dat deze niet gebruikt mogen worden voor de leeftijd van 3 jaar. Dit is niet een tandheelkundig advies. De elektrische tandenborstel heeft echter kleine (de borstelkop) en scherpe onderdelen (het opzet gedeelte van de borstelmotor), die theoretisch gevaarlijk kunnen zijn voor (kleine) kinderen. Dit is hetzelfde advies dat op divers speelgoed staat dat niet geschikt is onder de 3 jaar.
Tandenpoetsen van kleine kinderen is een taak voor ouders en geschiedt dus in principe onder toezicht. Daarmee is er geen bezwaar om vanaf het eerste tandje elektrisch te poetsen.
Belangrijker is de beslissing elektrisch te poetsen af te laten hangen van de acceptatie van het kind (en wellicht de financiële positie van de ouders).
Janneke Krikken, tandarts-pedodontoloog
Kindermondzorgcentrum Snoet Amsterdam
Fopspeengebruik en mondgezondheid: hoe zit dat?
Voor wie is dit advies?
Voor (de verzorgers van) a-term geboren baby’s zonder medische problemen.
Wat gebeurt er in de mond tijdens het gebruik van een fopspeen?
Pasgeborenen hebben van nature een protrale tongpers, ook wel ‘een infantiele slik’ genoemd. De tong plaatst zich tijdens het slikken met kracht tussen de onder- en boven voortanden. Dankzij deze tongpers kunnen baby’s melk drinken uit een borst en zuigfles en dus ook zuigen op een fopspeen.
Wat gebeurt als een baby te lang een fopspeen gebruikt?
Omdat tijdens het zuigen op een fopspeen de tong de meeste tijd met heel veel kracht naar voren tussen de kaken wordt geduwd, vindt de groei van de tandbogen en het gehemelte plaatst rondom de speen; de voorkant van de mond blijft open (een openbeet). De tongspieren worden sterker en de andere spieren worden slapper.
Het infantiele slikgedrag dat op 1 jarige leeftijd zou moeten evolueren tot een volwassen slikgedrag persisteert door het gebruik van een fopspeen (of flesvoeding/ borstvoeding). Het infantiele slikgedrag en interpositie van de tong leidt tot articulatie stoornissen en lispelende spraak. Bovendien ontwikkelen deze kinderen vaak open mond gedrag, al dan niet met mondademhaling, wat kan leiden tot KNO problemen, snurken, etc.
Door de interpositie van de tong ontstaat er na orthodontische behandeling vaak relapse.
Het zuigen op de duim en/of vingers kan overigens soortgelijke gevolgen hebben.
Wat is de relatie tussen gaatjes en speengebruik?
Langdurig speengebruik kan een openbeet veroorzaken met open mond gedrag en mondademhaling. Het mondademen heeft tot gevolg dat bacteriën de mond sneller binnen kunnen dringen waardoor makkelijker infecties kunnen ontstaan. Bovendien wordt de mond droger en kunnen gaatjes sneller vormen.
Maar meta-analyses en systematische literatuurstudies laten zien, dat er geen bewezen verband is tussen het gebruik van de fopspeen en de ontwikkeling van de gaatjes. Dit geldt uiteraard alleen als de speen niet gezoet wordt.
Voor het gebruik van een gezoete speen, borstvoeding en flesvoeding is wel bewezen dat het effect kan hebben op gaatjes.
Stoppen met de fopspeen?
De American Dental Association en de American Academy of Pediatric Dentistry raden aan om het gebruik van fopspenen na de leeftijd van twee jaar te ontmoedigen.
Wanneer het gebruik van de fopspeen voor het tweede levensjaar wordt afgeleerd, herstellen problemen als scheefstand en een afwijkende groei van de tandbogen en het gehemelte zich vaak binnen zes maanden. Echter, de spraakontwikkeling en het open mond gedrag hebben dan mogelijk al extra aandacht nodig.
De meeste kinderen stoppen overigens vanzelf met het gebruik van de fopspeen tussen hun tweede en vierde jaar. Mocht dit niet gelukt zijn, dan raden tandartsorganisaties aan om het gebruik van fopspenen na vier jaar echt actief te stoppen. Het nadelige effect van de fopspeen op de occlusie wordt namelijk steeds groter en moeilijker te herstellen.
Verschillende artsen-organisaties adviseren vanaf 6 maanden te stoppen met speengebruik. Het is namelijk verstandig om te stoppen met de speen voordat het een gewoonte is geworden, en de overgang van zuigbehoefte naar gewoonte ligt zo rond de 12 maanden. Wanneer op dat moment het speen gebruik wordt gestaakt kan het kind een volwassen slikpatroon aanleren waarom een normale kaakontwikkeling en spraakontwikkeling kan ontstaan.
Is een orthodontische fopspeen beter dan een conventionele?
Terwijl een sterke klinische voorkeur bestaat voor orthodontisch speengebruik, zijn er op dit moment weinig studies ter onderbouwing hiervoor.
Waarom heeft een baby eigenlijk een fopspeen nodig?
De meeste baby’s hebben een grote zuigbehoefte, maar niet alle baby’s accepteren een fopspeen. Een fopspeen kan ervoor zorgen dat de baby zich getroost voelt en rustiger wordt. Er zijn aanwijzingen dat het gebruik van een fopspeen zelfs de kans op wiegendood verkleint. In de eerste maanden na de geboorte is het gebruik van de fopspeen goed voor de ontwikkeling van de kaakspieren en het mondgevoel.
Janneke Krikken, tandarts-pedodontoloog
Kindermondzorgcentrum Snoet Amsterdam
Hoe lang duurt een eet-/ drinkmoment?
Gaatjes ontstaan als er tandplak op de tanden aanwezig is. Voedingsgewoonten en het gebruik van zoete dranken spelen hierbij een grote rol. Daarbij is het aantal momenten dat er op een dag wat gegeten en/of gedronken wordt belangrijker dan wat er gegeten of gedronken wordt.
In het basisadvies cariëspreventie van het Ivoren Kruis staat hierover het volgende: eet maximaal 7 eetmomenten per dag (3 hoofdmaaltijden en 4 tussendoortjes). Eet na het eten en drinken minstens twee uur niks meer. Dit advies is opgesteld voor volwassenen. Een simpele rekensom geeft aan dat dit voor een 6-jarige, die gemiddeld opstaat om 7 uur en om 7 uur weer naar bed gaat, niet opgaat. In de kindertandheelkunde hanteren we daarom het advies: eet maximaal 5 eetmomenten per dag (3 hoofdmaaltijden en 2 tussendoortjes), zie onderstaande tekening.
Wanneer de hoofdmaaltijden maximaal 30 minuten duren en de tussendoortjes maximaal 15 minuten dan is er net voldoende tijd voor telkens 2 uur hersteltijd tussendoor. Deze hersteltijd is essentieel in het voorkomen van gaatjes in tanden en kiezen.
Uit bovenstaande kan je concluderen dat het bekertje limonade/flesje limonade waaruit gedurende de hele dag (en/of nacht) kan worden gedronken een direct gevaar oplevert voor de tanden en kiezen van een kind (en ook een volwassene). Het eten op vaste eetmomenten speelt tevens een rol in het aanleren van een gezond honger en verzadigingsgevoel van kinderen.
Janneke Krikken, tandarts-pedodontoloog
Kindermondzorgcentrum Snoet Amsterdam