Het arbeidsvoorwaardenbeleid, hoe staat het ermee?
Nadat in 2004 de stekker uit de toenmalige cao Tandartsassistenten werd getrokken, ontwikkelde de KNMT een arbeidsvoorwaardenregeling (AVR) plus bijbehorende adviessalarissen die leden in hun praktijk konden toepassen. Onder druk van de mededingingsautoriteit ACM kwam daar in 2022 echter weer een einde aan. De Mededingingswet zou de regeling niet toestaan, omdat deze als eenzijdig werd beschouwd: medewerkers waren niet betrokken bij de totstandkoming ervan.
Sindsdien krijgt de KNMT geregeld vragen van met name praktijkhouders over arbeidsvoorwaarden en salarissen. Een deel van de antwoorden daarop is te vinden in het Handboek Arbeidsvoorwaarden. Dat biedt echter geen richtlijnen maar informeert over de wettelijke voorwaarden waaraan het arbeidsvoorwaardenbeleid in de tandartspraktijk moet voldoen.
Hierbij kwam dat de KNMT signalen kreeg – en nog steeds krijgt – over het ontbreken van transparante en uniforme arbeidsvoorwaarden in de mondzorg. Gevolg: de instroom van studenten aan de mbo-opleiding Tandartsassistent neemt af en sommige assistenten zoeken een andere baan. Ook past een deel van de tandarts-werkgevers op individuele arbeidsovereenkomsten nog steeds de vervallen AVR toe, vaak gedreven door de uitdagingen van de huidige arbeidsmarkt.
3 alternatieven voor de arbeidsvoorwaardenregeling
Kortom, er is behoefte aan een alternatief voor de arbeidsvoorwaardenregeling. Daarom werd besloten een arbeidsvoorwaardencommissie in het leven te roepen, bestaande uit 6 praktijkhoudende tandartsen en een coördinator vanuit het KNMT-bureau. De commissie moest verkennen welke mogelijkheden voor een arbeidsvoorwaardenbeleid er nog wel waren: hoe hebben andere sectoren binnen de zorg de arbeidsvoorwaarden geregeld, welke informatie bieden diverse onderzoeken naar arbeidsvoorwaarden en wat adviseren externe experts?
Die arbeidsvoorwaardencommissie beoordeelde uiteindelijk 3 alternatieven:
- vasthouden aan het huidige Handboek Arbeidsvoorwaarden,
- het bieden van een salarisbenchmark
- en een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) voor de mondzorg.
Om in deze complexe materie zorgvuldige afwegingen te kunnen maken, is input uit het veld uiteraard belangrijk. Deze is niet alleen bij leden maar ook bij medewerkers uit de mondzorgpraktijk gehaald. Zo wilde de commissie een goed beeld krijgen van de wensen en behoeften van werkgevers én werknemers.
Tandartsen willen de arbeidsvoorwaarden goed regelen
Er kwam in elk geval naar voren dat tandartsen de arbeidsvoorwaarden goed willen regelen en dat ze een aantrekkelijke werkgever willen zijn, zeker in deze tijd van personeelstekorten. Iets wat aansluit bij de uitgangspunten van een cao: transparante en goede arbeidsvoorwaarden, uniformiteit en rust binnen de sector en ondersteuning van goed werkgever- en werknemerschap.
Omdat de arbeidsvoorwaardencommissie van het Handboek en de salarisbenchmark vaststelde dat deze niet volledig voldoen aan het gewenste niveau van dienstverlening op dit vlak, werd besloten om te beoordelen of een cao écht een alternatief zou zijn voor de AVR en zo ja wat voor cao bij de mondzorg zou passen.
Eerst alle ins en outs op een rijtje
Is daarmee vastgesteld dat er daadwerkelijk een cao voor de mondzorg komt? Nee, dat is nog niet het geval. Weliswaar dringen de vakbonden er sterk op aan – zo heeft het CNV de petitie ‘Wij willen een cao, want praatjes vullen geen gaatjes’ aan de KNMT aangeboden – maar de beroepsorganisatie wil eerst alle ins en outs van een cao op een rij hebben.
Zo moet bijvoorbeeld duidelijk zijn dat de vakbonden de visie van de KNMT op arbeidsvoorwaarden delen. Om dat te achterhalen is de beroepsorganisatie momenteel in gesprek met de bonden. Gesprekken die nadrukkelijk verkennend zijn. Voor een cao is namelijk vertegenwoordiging aan beide kanten nodig, dus zowel aan de werkgeverskant – de KNMT – als aan de werknemerskant – één of meer vakbonden.
Praktijkhouders mogen ervan afwijken
In die gesprekken hanteert de KNMT het uitgangspunt dat een eventuele cao wat haar betreft zoveel mogelijk aansluit bij de oude AVR. Dit biedt continuïteit en duidelijkheid voor zowel praktijkhouders als medewerkers. Veel praktijkhouders vonden de AVR prettig werken en hanteren nog steeds voorwaarden die op deze vervallen regeling gebaseerd zijn. Ook moeten in een cao arbeidsvoorwaarden voor ondersteunend personeel worden vastgelegd, zoals tandartsassistenten en administratief medewerkers. Voorts streeft de KNMT naar een zogenaamde minimum-cao, waarbij een ondergrens voor arbeidsvoorwaarden wordt bepaald. Praktijkhouders mogen hier in het voordeel van werknemers van afwijken, wat goed past bij hun wens om een bepaalde mate van beleidsvrijheid te behouden.
Het arbeidsvoorwaardenpakket in de cao zal de komende jaren stapsgewijs verder worden ontwikkeld om flexibel te kunnen inspelen op de veranderende behoeften binnen de mondzorg. En nogmaals, hier is natuurlijk alleen sprake van als er daadwerkelijk wordt besloten een cao voor de mondzorg in te voeren en met welke vakbond of vakbonden de KNMT dat wenst te doen.
Alternatieven voor de AVR
De arbeidsvoorwaardencommissie van de KNMT heeft gekeken hoe de AVR zou kunnen worden kunnen vervangen. Daartoe zijn het Handboek Arbeidsvoorwaarden beoordeeld, een (jaarlijkse) benchmark op de loonontwikkeling en de mogelijkheid van een cao. Die mogelijkheden zijn zorgvuldig geëvalueerd en getoetst aan vooraf opgestelde toetsingscriteria:
- geen aanzienlijk hogere kosten voor praktijkhouders;
- flexibel en aanpasbaar aan de praktijksituatie;
- gedragen door zowel praktijkhouders als medewerkers;
- ondersteuning bij het creëren van optimale arbeidsverhoudingen;
- minimalisatie van administratieve handelingen;
- regelmatige automatische actualisatie op basis van sectorbelangen;
- minimalisatie van onderhandelingen met individuele medewerkers;
- passende motivatie en beloning voor medewerkers en
- eenvoudige en duidelijke communicatie van de inhoud en wijzigingen.
Handboek Arbeidsvoorwaarden
Het huidige Handboek Arbeidsvoorwaarden biedt praktijkhouders vrijheid bij het vaststellen van arbeidsvoorwaarden, maar stuit op beperkingen vanwege juridische complexiteit en het ontbreken van salarisafspraken voor alle medewerkers. De commissie heeft geconcludeerd dat het Handboek Arbeidsvoorwaarden niet voldoet aan de gestelde criteria en daarom niet het meest geschikte instrument is voor praktijkhouders.
Benchmark
De commissie heeft ook gekeken naar de mogelijkheid van een regelmatige benchmark op zowel de loonontwikkeling als op secundaire arbeidsvoorwaarden. Dit alternatief is complexer vanwege juridische beperkingen binnen het mededingingsrecht. Als een benchmarkonderzoek aan de gestelde criteria wordt getoetst, blijkt die weliswaar waardevolle informatie te verschaffen, maar moet de praktijkhouder wel zelf de resultaten afwegen en al dan niet implementeren in de individuele arbeidsovereenkomst. Daarom beschouwt de commissie een benchmark niet als een volwaardig alternatief.
Collectieve arbeidsovereenkomst
Kijkend naar de toetsingscriteria valt een cao binnen de mogelijkheden. De commissie heeft daarbij benadrukt dat een cao aan de volgende uitgangspunten moet voldoen:
- aansluiten bij het businessmodel van de tandheelkundige praktijk;
- ondersteuning bieden bij belangrijke ontwikkelingen binnen de tandheelkundige praktijk;
- rekening houden met de unieke kenmerken van onze sector ten opzichte van verwante sectoren, inclusief het vaststellen van de juiste benchmark voor arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaardenontwikkeling en
- de belangrijkste uitdagingen aanpakken op het gebied van arbeidsvoorwaarden, waaronder het vinden van de juiste balans tussen primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden in relatie tot alle andere aspecten van het werken in een tandheelkundige praktijk.
Hieruit blijkt dat een cao mogelijk kan bijdragen aan het aanpakken van uitdagingen binnen de mondzorg. De arbeidsvoorwaardencommissie heeft daarom het KNMT-bestuur geadviseerd om dit nader te onderzoeken, rekening houdend met de toetsingscriteria en de uitgangspunten. Daarnaast is geadviseerd om tandarts-werkgevers, medewerkers en diverse ketens bij dit proces te betrekken om samen tot een evenwichtig arbeidsvoorwaardenbeleid te komen. Het bestuur heeft deze aanbevelingen besproken en goedgekeurd. De bevindingen van de arbeidsvoorwaardencommissie zullen tijdens de Algemene Vergadering van 27 juni 2025 worden besproken en uitgelegd.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in NT/Dentz 03/2025
